Na bijna twee decennia van werkzaamheden, gaat de Noord/Zuidlijn op 22 juli 2018  rijden. Reden voor feest, maar ook een tijd om kritisch terug te kijken naar het hele proces. ‘Er is een hoge prijs betaald voor deze metro, immaterieel misschien nog wel hoger dan materieel’, zei Metro en Tram-directeur Theo van Bekkum onlangs tijdens een bijeenkomst met omwonenden van het tracé. Erik Hart, antiquair aan het Rokin, vertelt over de impact van de bouw op zijn zakelijke en persoonlijke leven.

‘Ik zeg wel eens gekscherend dat mijn tweede zoon geboren is omdat mijn vrouw en ik ons stierlijk verveelde in de winkel. Toen ik bij het Schadebureau vroeg of ik daar ook compensatie voor kon krijgen, keken ze me vragend aan, maar zo gek is het niet toch? We kregen geen klant meer in de winkel, dus tjsa…’ Zoals het een rasechte Amsterdammer betaamt, lacht Erik Hart (57), antiquair aan het Rokin, zich met een flinke portie zwarte humor door het dagelijks bestaan. Een ‘geintje met een seintje’, weliswaar, want de afgelopen vijftien jaar op zijn zachts gezegd geen pretje geweest. Hart vormt met zijn gezin een piepkleine minderheid van ondernemers die ook aan de straat wonen. ‘We slapen in het achterhuis, dat is de enige reden dat we niet gillend gek zijn geworden. De kamers aan de voorzijde gebruiken we alleen voor opslag’, zegt Hart terwijl er een paar Japanse toeristen door zijn bomvolle winkel struinen.

Hij is de vierde generatie in de mannelijke lijn van antiquairs van zijn familie en noemt de aanleg van de metrolijn ‘de grootste uitdaging die de zaak in al die 140 jaar gekend heeft’. De winkel aan het Rokin opende de deuren in 1878, toen zijn overgrootvader begon met het vergaren en opslaan van antiek in pakhuizen in de buurt van het Waterlooplein. Zijn vader en oom waaide uit naar Duitsland, maar in 1942 werden de winkels daar gesloten en kwam de vader van Erik Hart het Rokin terecht, zelf nam hij de winkel in 1961 over.

Willekeur en logistieke ellende

Ondanks alle ellende die de aanleg van de Noord/Zuidlijn met zich meebracht, zal Hart de laatste zijn om te zeggen dat die metro er nooit had moeten komen. ‘Persoonlijk had ik m natuurlijk liever niet voor de deur gehad, en het tracé vind ik nog steeds bespottelijk. De metro had gewoon rechtsaf over het Spui over het Leidseplein en Museumplein naar de RAI moeten lopen. Ik snap er nog steeds niks van dat dit de keuze was. Maar goed, ik ben niet anti metro, trek dat ding wat mij betreft ook maar meteen door naar Schiphol.’
Terwijl hij in rap tempo voorbeelden opsomt van wat er al die jaren voor gekkigheid heeft voorgevallen, stopt er op een halve meter van zijn voordeur een vrachtwagen. De chauffeur laadt met met draaiende motor zijn lading, Hart krijgt live bevestiging van zijn punt. ‘We zitten op het breedste punt van het Rokin, maar er is nergens een laad- en losruimte. Dat heeft niks met de Noord/Zuidlijn te maken, maar met project De Rode Loper, maar het laat wel zien dat er totaal geen afstemming plaatsvindt tussen verschillende projecten. Er heerst totale willekeur, en er is geen enkel oog voor wat ondernemers nodig hebben. Dat er gewerkt wordt, dat er een nieuwe metro komt, én dat dat overlast veroorzaakt – daar heb ik allemaal begrip voor. Medewerkers van project Noord/Zuidlijn hebben ook echt hun best gedaan om de effecten te verzachten – de straat schoonhouden, ramen wassen, hekken verplaatsen op ons verzoek, luisteren naar onze sores – daar kan ik niks naars over zeggen. Maar de logistiek, man oh man…in tien jaar tijd is hier veertien keer de tramrails open gebroken, veer-tien keer! Fietspaden worden afgesloten zonder er bij stil te staan dat fietsers vervolgens over de stoep mijn klanten van hun sokken rijden. Het is om gék van te worden. Al die tijd probeer ik een vergunning voor laden en lossen op de stoep te krijgen, maar de bureaucratie die daarbij komt kijken kost me een halve werkweek aan uren. De parkeergarage aan de overkant? Die gaat voorlopig nog niet open. Volgens de laatste update die ik hoorde, wordt het 2020. Bi-zar. Er is nog één klant die regelmatig komt, de rest blijft weg als ze hun auto niet kwijt kunnen. Wat je hier koopt, neem je niet even mee in de tram.

Leren in de praktijk

Er zat ontwikkeling in, in hoe er met ze omgegaan werd door bestuurders. ‘De eerste wethouder met de Noord/Zuidlijn in zijn portefeuille, Geert Dales, drukte er alles doorheen en die zag je nooit op straat. Burgemeester Job Cohen en wethouder Anne Lize van der Stoel zag ik op een zondagochtend stiekem over het Rokin schuifelen om de situatie te bekijken. Wethouder Hans Gerson was de eerste wethouder die daadwerkelijk uit zijn ivoren toren kwam en met ons kwam praten. Van alle bestuurders ben ik het meest fan van Eric Wiebes, die man is zijn gewicht in goud waard. En man die zijn feiten kent, maar ook met humor en menselijkheid met mensen omgaat – wijlen burgemeester Van der Laan kon dat ook. Sinds Wiebes gingen dingen sneller, adequater, werden we serieuzer genomen.’

‘Als je het vergelijkt met hoe het met de aanleg van de Oostlijn ging, waar alle huizen zonder pardon werden gesloopt, dan hebben ze wel geleerd. Het grootste probleem met de aanleg van de Noord/Zuidlijn is dat ze de straat gewoon dood gemaakt hebben – de middenstand kan een bouwput van dik 15 jaar gewoon niet trekken. Hoe het straks gaat, met al die fietsen bij de ingang, zal mij benieuwen. Ergste vind ik de speculanten die panden opkopen en woekerhuren vragen, collega-ondernemers die de Noord/Zuidlijn hebben overleefd en vanwege bizarre huurprijzen nu alsnog moeten opgeven. En de stad doet er niks, nada, noppes aan. En wat ik écht niet snap, is waarom alles zo lang moet duren. Hoe lang ze doen over dit stukje bestrating leggen, het is bijna kunst. Ik heb eens een rekensommetje gemaakt, en dan blijkt dat ze per strekkende meter sneller die metrobuis gelegd hebben, dan dat ze doen over de aanleg van dit stukje straat.’

‘Of ik niet eerder had moeten verhuizen? Ja, misschien, als ik terugkijk. Maar je denkt elke keer: we zijn er bijna, nog ene klein stukje. En dan duurt het ineens toch weer een jaar langer. Het is pijnlijk, het gevoel dat de gemeente niet ziet en waardeert wat de kleine middenstand betekent voor de stad. Je hebt kleine winkeltjes nodig. Voor een mooi gerecht heb je goede rijst nodig, een stevig stuk vlees, verse groenten, en een lekker sausje. Als je dat sausje weghaalt is het nog steeds een maaltijd, maar het smaakt naar niks. Eenheidsworst, met alleen maar ijs- en kaaswinkels – dat is wat je krijgt. Dat is niet de schild van de politiek, maar wel het directe gevolg van keuzes die daar gemaakt zijn. Ik zit mijn tijd wel uit, maar ik zal het mijn kinderen niet aanraden de winkel over te nemen. Ik ben degene die hier straks het licht uitdoet.’